Hiện nay, các nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới đã đưa ra rất nhiều phương pháp dạy học tích cực nhằm giúp học sinh tiếp thu kiến thức và phát triển năng lực cá nhân một cách toàn diện. Dưới đây là một số phương pháp dạy học tích cực mà các thầy cô giáo có thể tham khảo để tiết học được đa dạng, thú vị và hiệu quả hơn.
1. Phương pháp dạy học tích cực theo nhóm
Dạy học tích cực theo nhóm là phương pháp được các chuyên gia giáo dục đánh giá cao. Với phương pháp này, học sinh có thể phát huy được tính chủ động, sáng tạo, kỹ năng làm việc nhóm, phát triển năng lực cộng tác và kỹ năng giao tiếp.
Cách thực hiện:
Giáo viên sẽ giới thiệu về chủ đề cần thảo luận
Xác định mục tiêu, nhiệm vụ chung và tiến hành chia nhóm
Học sinh cùng thảo luận nhóm
Báo cáo cho giáo viên kết quả thảo luận
Giáo viên nhận xét, đánh giá về kết quả
Giáo viên có thể chia nhóm theo chữ cái đầu trong tên của học sinh, số thứ tự trong danh sách, theo sở thích…
2. Phương pháp trò chơi
Phương pháp dạy học bằng trò chơi là phương pháp tổ chức cho học sinh tìm hiểu một vấn đề thông qua các trò chơi có nội dung liên quan.
Cách thức tiến hành:
Giáo viên tiến hành phổ biến tên, quy tắc và nội dung của trò chơi cho học sinh
Học sinh thực hiện chơi thử
Thảo luận, đánh giá và đưa ra bài học, ý nghĩa sau khi trò chơi kết thúc
3. Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình
Nghiên cứu các trường hợp điển hình cũng là một trong các phương pháp dạy học tích cực phổ biến hiện nay. Với phương pháp này, giáo viên sẽ kể những câu chuyện có thật dựa theo các tình huống thực tế xảy ra trong cuộc sống, nhằm chứng minh cho một vấn đề được nêu ra trong bài học.
Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình có thể được thực hiện bằng nhiều cách như đưa ra văn bản, ghi âm mẩu chuyện hoặc video dẫn chứng.
Cách thức tiến hành:
Giáo viên tiến hành cho học sinh xem hoặc nghe về một trường hợp điển hình
Tiến hành suy ngẫm về tình huống đó
Qua sự hướng dẫn của giáo viên học sinh tiến hành thảo luận, trao đổi
4. Phương pháp dạy học tích cực theo dự án
Ở phương pháp dạy học tích cực theo dự án, học sinh cần phải thực hiện một nhiệm vụ học tập gắn liền với thực tế cuộc sống.
Cách thực hiện:
Bước 1. Lập kế hoạch cho dự án
Xác định đúng chủ đề của dự án
Lên kế hoạch thực hiện theo từng giai đoạn của dự án
Bước 2. Tiến hành dự án
Thu thập thông tin, dữ liệu
Thực hiện điều tra và cùng các thành viên trong nhóm thảo luận
Bước 3. Đưa ra kết luận
Tổng hợp lại tất cả các kết quả
Lập kế hoạch và tiến hành trình bày kết quả thu được
Tiến hành phản ánh kết quả trong khi học tập
5. Phương pháp đóng vai
Dạy học qua phương pháp đóng vai là phương pháp mà người học sẽ tiến hành diễn thử một số cách ứng xử có liên quan đến tình huống giáo viên đưa ra.
Các bước thực hiện như sau:
Giáo viên chọn chủ đề, tiến hành chia nhóm, đưa ra tình huống cụ thể và các yêu cầu cần thiết như thời gian, phân vai… cho từng nhóm
Các nhóm tiến hành thảo luận, trao đổi về nhiệm vụ được giao
Mỗi nhóm sẽ lần lượt diễn phân vai theo đúng thứ tự
Cuối cùng, giáo viên sẽ đánh giá, đưa ra kết luận để học sinh biết và nắm được đâu là cách ứng xử phù hợp với tình huống được đưa ra
6. Phương pháp giải quyết vấn đề
Dạy học giải quyết vấn đề là một trong số các phương án dạy học mới nhằm kích thích tính chủ động, tự giải quyết vấn đề của học sinh. Khi dạy học bằng phương pháp này, giáo viên sẽ đưa ra vấn đề về nhận thức có sự mâu thuẫn với nhau. Từ đó, hướng học sinh tự biện luận và tìm ra phương án giải quyết.
Cách thức tiến hành:
Xác định đúng vấn đề cần phải giải quyết
Thu thập các thông tin và dữ liệu có liên quan
Liệt kê các phương án có thể để giải quyết vấn đề đưa ra
Tiến hành phân tích, đánh giá mức độ khả quan của từng giải pháp
7. Phương pháp dạy học theo góc
Với phương pháp này, học sinh sẽ thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại một vị trí cụ thể trong phạm vi của lớp học, từ đó đa dạng được phong cách học tập. Học sinh sẽ được lựa chọn phong cách học cũng như các hoạt động như: Khám phá, thực hành… Từ đó, học sinh có thể tăng cường khả năng tư duy sáng tạo, có cơ hội để phát triển bản thân cũng như đọc hiểu được các đề xuất của giáo viên.
Ví dụ về phương pháp học theo góc: Khi thầy cô giáo đưa ra một chủ đề về an toàn giao thông để học sinh bàn luận, đồng thời cũng cần đưa ra các góc học như viết, vẽ, thảo luận, đọc, xem video…
8. Phương pháp vấn đáp
Với phương pháp vấn đáp giáo viên sẽ sử dụng các câu hỏi đóng hoặc mở để kích thích suy nghĩ, dẫn dắt học sinh khám phá kiến thức và kiểm tra mức độ hiểu biết. Những câu hỏi này thường được phân loại chủ yếu dựa vào hoạt động nhận thức và mục tiêu nhận thức:
Dựa vào hoạt động nhận thức có 3 dạng: Vấn đáp tái hiện giúp học sinh nhớ lại kiến thức cũ, vấn đáp giải thích – minh họa yêu cầu học sinh vận dụng hiểu biết để làm sáng tỏ vấn đề, vấn đáp tìm tòi nhằm kích thích tư duy độc lập để khám phá kiến thức mới
Dựa vào mục tiêu nhận thức: câu hỏi nhận biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp và đánh giá.
Các bước thực hiện:
Giáo viên giới thiệu ngắn gọn về chủ đề hoặc nội dung cuộc vấn đáp
Đặt những câu hỏi ngắn gọn, rõ ràng, gắn liền thực tế
Học sinh tiến hành suy nghĩ về câu trả lời
Trao đổi đa chiều giữa giáo viên-học sinh, học sinh-học sinh xoay quanh chủ đề
Giáo viên đúc kết lại các nội dung chính cần ghi nhớ
9. Phương pháp khám phá – WEBQUEST
Phương pháp khám phá – WebQuest là phương pháp học tập mới, kết hợp giữa công nghệ thông tin và Internet, giúp học sinh tự giải quyết dự án hay nhiệm vụ của mình. Từ đó giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, kỹ năng tìm kiếm thông tin và làm việc nhóm.
Quy trình thực hiện
Bước 1. Giới thiệu chủ đề và tài liệu học tập
Chủ đề cần sát với chương trình học tập
Giáo viên đưa ra các nguồn tài liệu phù hợp, đúng chuyên môn
Bước 2. Xác định nhiệm vụ
Xác định nhiệm vụ và yêu cầu cần đạt trong thực hiện WebQuest
Đảm bảo được tính thực tiễn của nhiệm vụ
Bước 3. Thực hiện
Tiến hành nghiên cứu tài liệu, nguồn thông tin về chủ đề
Học sinh tổng hợp kiến thức và trình bày, phân tích
Bước 4. Đánh giá và phản hồi
Giáo viên đánh giá dựa theo các tiêu chí có sẵn
Đề ra phương án cải thiện và điều chỉnh
10. Kỹ năng thuyết trình
Kỹ năng thuyết trình là khả năng truyền đạt ý tưởng, thông tin một cách rõ ràng, thuyết phục trước người nghe. Với phương pháp này, học sinh sẽ rèn luyện được khả năng giao tiếp và tự tin đứng trước lớp của mình, đồng thời nâng cao được kỹ năng tổ chức thông tin, tạo ấn tượng với người nghe và cải thiện kỹ năng phản biện.
Ví dụ: Khi thầy cô yêu cầu học sinh thuyết trình về một chủ đề khoa học, học sinh sẽ tự thu thập thông tin, sử dụng slide, biểu đồ, hoặc mô hình minh họa để giải thích khái niệm, đồng thời trình bày ngắn gọn và dễ hiểu, giúp người nghe dễ dàng tiếp thu kiến thức.
11. Phương pháp dạy học với sơ đồ tư duy
Ở phương pháp dạy học với sơ đồ tư duy, giáo viên sử dụng sơ đồ hình ảnh để tổ chức và kết nối thông tin, giúp học sinh dễ dàng hiểu và ghi nhớ kiến thức. Có thể linh hoạt các sơ đồ như sơ đồ cây, vòng tròn, mạng nhện,…để tăng thêm hứng thú của học sinh.
Cách thực hiện:
Chủ đề chính được ghi ở trung tâm.
Phân nhánh các ý tưởng phụ xung quanh, kết nối chúng bằng các mũi tên, từ khóa.
Khuyến khích học sinh tạo sơ đồ khi học để tăng cường khả năng tư duy sáng tạo và ghi nhớ.
12. Phương pháp suy luận tương tự
Phương pháp giúp học sinh suy ra kết luận dựa trên sự so sánh giữa hai hoặc nhiều tình huống có điểm chung được gọi là phương pháp suy luận tương tự. Cách dạy này giúp học sinh áp dụng kiến thức đã có vào hoàn cảnh tương tự, tăng khả năng giải quyết vấn đề và sáng tạo.
Cách thức tiến hành:
So sánh các tình huống có điểm chung để rút ra kết luận tương tự.
Áp dụng kết quả từ một tình huống vào tình huống mới có sự tương đồng.
Giải thích rõ ràng lý do vì sao các tình huống là tương tự để người học dễ dàng hiểu và áp dụng